From Isolation to Coherence:

Geschilderde kamers als historische bron

In de zeventiende en achttiende eeuw zijn in Nederland talloze schilderingen gemaakt voor een specifieke locatie. Schilderingen op wanden, het plafond en de schouw vormden daarbij samen met de architectuur, beelden, stuc- of houtsnijwerk een samenhangend geheel: een ensemble.

Deze historische interieurs met wandvullende schilderingen – indertijd ‘geschilderde kamers’ of ‘kamer in het rond’ genoemd – zijn een belangrijke bron van informatie. Ze bieden ons een unieke kijk op de denkbeelden en de levensstijl van hun opdrachtgevers én de visuele vertaling daarvan door de kunstenaars. Deze ensembles zijn daardoor niet alleen de materiële bron van hun eigen geschiedenis maar ook van de historische identiteit van onze samenleving.

Het project From Isolation to Coherence

Met het NWO vernieuwingsimpuls Vidi-project From Isolation to Coherence: wordt voor de eerste keer diepgaand studie gemaakt van markante voorbeelden van deze ensembles. Dit project met een looptijd van vijf jaar (maart 2012-maart 2017) onderzoekt de materialen, productie- en behandelingsgeschiedenis van deze schilderingen. Daarnaast is er veel aandacht voor onderzoek naar hun visuele samenhang en sociaalhistorische context, en dit zowel in openbare gebouwen als bij particulieren thuis.

Dit onderzoek betekent een belangrijke bijdrage voor het behoud van deze ensembles; een uniek en onvervangbaar deel van het Nederlands cultureel erfgoed dat sterk is ondergewaardeerd en bovendien wordt bedreigd door verwaarlozing en onkundig uitgevoerde restauraties en renovaties. Nu bevatten deze kunstwerken nog de sporen van hun makelij en geschiedenis en het is daarom van het grootste belang dat dit onderzoek juist nu plaatsvindt.

Een geïntegreerde benadering met een interdisciplinair team

Een interdisciplinair team van onderzoekers combineert materiaaltechnisch en kunsthistorisch onderzoek. Chemisch en fysisch onderzoek naar de toepassing en de veroudering van de gebruikte materialen relateren we aan archiefonderzoek en bronnenstudies. Tevens is een belangrijke rol weggelegd voor stilistisch en iconografisch onderzoek naar de schilderingen en de bestudering van de sociaalhistorische context waarin ze zijn ontstaan.

Een groeiend aantal reeds uitgevoerde onderzoeken binnen het project wijst uit dat deze geïntegreerde bestudering bij complexe kunsthistorische vragen verrassende resultaten oplevert; resultaten die niet behaald kunnen worden met traditioneel monodisciplinair kunsthistorisch en technologisch onderzoek. De innovatieve benadering werpt tevens licht op vraagstukken rond de huidige waardering, de presentatie van de ensembles, en ook op het beheer en behoud daarvan.

Erfgoedstudies aan de Technische Universiteit Delft

Het project wordt geleid door dr. Margriet van Eikema Hommes, en is ondergebracht bij de Technische Universiteit Delft bij de sectie Materials in Art and Archeology: een onderzoeksgroep die voorop loopt als het gaat om de technische ontwikkelingen op het gebied van erfgoedstudies. Partners in het project zijn de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en het Rijksmuseum Amsterdam. De samenwerking tussen universiteit, erfgoedinstelling en museum biedt een ideale mogelijkheid om technologisch onderzoek, kunstgeschiedenis en erfgoedstudies te combineren. En natuurlijk ook om de verbinding te maken tussen technische innovaties en het veld van kunsthistorici, restauratoren en erfgoedzorgers.