From Isolation to Coherence:

De geschilderde behangsels in Oud-Amelisweerd

Snelle smaakaanpassingen in het interieur.

Landhuis Oud-Amelisweerd in Bunnik, voltooid in 1770, is gebouwd in opdracht van baron Gerard Godard Taets van Amerongen (1729-1804). Verschillende bewoners, waaronder koning Lodewijk Napoleon (1778-1846), hebben na deze bouwheer in meer of mindere mate hun stempel gedrukt op het pand; een geschiedenis die wordt weerspiegeld in het rijke en bijzondere interieur van Oud-Amelisweerd.

In het landgoed zijn maar liefst vier vertrekken bewaard gebleven met op doek geschilderde behangsels: drie op de begane grond en een op de eerste verdieping. De materialen en het vervaardigingsproces van deze behangsels, en de veranderingen die deze doeken in de loop der tijd hebben ondergaan worden momenteel in het project From Isolation to Coherence diepgaand onderzocht.

In de antichambre in de zuidwesthoek van de eerste verdieping is het geschilderde behang diverse malen aangepast en overschilderd. Tegenwoordig is het zelfs helemaal wit geschilderd. Kleurtrappen en kijkvensters tonen diverse eerdere uitmonsteringen. De meeste hiervan zijn monochrome afwerkingen (grijs of groen), maar dit geldt niet voor de tweede afwerklaag: deze bestond uit sierlijke en kundig in trompe-l’oeil geschilderde reliëflijsten tegen een grijze achtergrond. Deze schildering liep door over alle wandvlakken waardoor de illusie ontstond van stenen architectuur rondom.

Op de begane grond bevindt zich in de Oud-Hollandse kamer een geschilderd landschapsbehang uit de bouwtijd. In een boomrijk landschap met een riviertje zijn rustende, spelende, zwemmende, varende en musicerende figuren weergegeven. Boven de deur symboliseren in grisaille geschilderde putti het thema Vrijheid. Dezelfde schilder vervaardigde ook de in grisaille geschilderde bovendeurstukken in het aansluitende vertrek, de Fazantenkamer, alwaar putti de thema’s Vrede en Welvaart uitbeelden. Deze monochrome allegorieën contrasteren hier met de kleurige in- en uitheemse vogels, bloemen en planten op de geschilderde behangsels.

De belangrijkste kamer van het huis, de Chinese Salon, is naast de Fazantenkamer gesitueerd. Daar bevindt zich een spectaculair papieren panoramabehang met voorstellingen van een Chinese jachtpartij en drakenbootfestival, dat naar alle waarschijnlijkheid werd aangebracht door Paulus Wilhelmus Bosch van Drakestein (1771-1834), die het landhuis bewoonde van 1811 tot aan zijn dood. Een zeer opmerkelijke vondst werd gedaan toen ten behoeve van de recent uitgevoerde restauratie, het Chinese behang van de muur werd gehaald. Daarachter kwam een op doek geschilderd behang tevoorschijn met grote, geschilderde trompe-l'oeil-lijsten tegen een groene egale achtergrond.

Er bleek echter nog meer aan de hand. Toen dit behangsel met strijklicht werd bestudeerd werd duidelijk dat zich onder het groene egale verfoppervlak nóg een geschilderde voorstelling bevindt. Met behulp van röntgenfotografie, infraroodreflectografie en verfdwarsdoorsneden kon deze rijke voorstelling grotendeels zichtbaar worden gemaakt. Deze bestaat uit met guirlandes versierde medaillons te midden van in trompe l’oeil geschilderde architectonische kaders.

Naast deze ontdekking leverde het materiaaltechnisch onderzoek nog een bijzondere vondst op. Het bleek dat de architectonische kaders van de eerste decoratieve schildering ooit ingrijpend van vorm waren veranderd. Dit betekent dat dit op doek geschilderde behangsel maar liefst drie verschillende verschijningsvormen heeft gehad tussen 1770 (de bouwtijd van het pand), en 1808, toen koning Napoleon het groene op doek geschilderde behangsel liet bedekken met een blauw empire papierbehang, dat op zijn beurt weer enige jaren later werd vervangen door het genoemde Chinese behang. De meervoudige overschildering van het behang op doek laat zien hoe frequent een enkele opdrachtgever soms decoraties in zijn huis kon aanpassen onder invloed van de veranderende mode en/of de functie van het vertrek. Dit biedt verrassend nieuw zicht op de opvattingen en manier van leven van deze bewoners, de relatie tussen de opdrachtgever en decoratieschilder, en op de interieurgeschiedenis in het algemeen.

Samenwerking
Het onderzoek naar de geschilderde kamers in Oud-Amelisweerd wordt uitgevoerd in samenwerking met Nico van der Woude van Stichting Restauratie Atelier Limburg, kleuronderzoeker Judith Bohan en Hinke Sigmond, stagiair in het kader van haar opleiding Conservering en restauratie van cultureel erfgoed van de Universiteit van Amsterdam met als specialisatie historische binnenruimtes. Onderzoek naar de wooncultuur Van Oud-Amelisweerd werd eerder uitgevoerd door Sander Karst

Publicaties
Het onderzoek naar de geschilderde behangsels in Oud-Amelisweerd zal worden gepubliceerd in het proefschrift van Ige Verslype (promotiedatum 2018).