From Isolation to Coherence:

Plafondschilderingen (1662) van o.a. Nicolaes van Helt Stockade in het Trippenhuis, Amsterdam

Decoraties in het stadpaleis van de gebroeders Louys en Hendrick Trip, wapenhandelaren van de vrede.

Het Trippenhuis aan de Kloveniersburgwal vormt met zijn vele plafondschilderingen een uniek monument. In geen ander zeventiende-eeuws Amsterdams grachtenpand hebben zoveel interieurdecoraties de tand des tijds doorstaan. Het pand werd tussen 1660-1662 gebouwd voor de gebroeders Louis (1605-1684) en Hendrick Trip (1607-1666). Niet alleen het exterieur van dit als stadspaleis gebouwd woonhuis doet denken aan het voormalige stadhuis op de Dam, ook het interieur werd, net als dit stadhuis, rijk gedecoreerd, onder andere door één van de schilders die meewerkte aan de stadhuisdecoraties: Nicolaes van Helt Stockade (1614-1669). Zeer interessant is dat een inventaris uit 1684 ons informeert over de inrichting van het huis en dus de context waarin de plafondschilderingen zich bevonden. Uit die inventaris komen we onder andere meer te weten over de aanwezige wandtapijten, schilderijen en schoorsteenstukken.

Bovendien is het bijzonder dat Jan Vos (ca. 1610-1667) gedichten heeft geschreven op Van Helt Stockade’s rond 1662 geschilderde plafonds in het Trippenhuis. Hierdoor zijn we op de hoogte van de afgebeelde allegorische personages en hun betekenis op de bewaard gebleven plafondschilderingen in de ontvangstzaal van Hendrick Trip en kennen we tevens de thematiek van de verloren gegane voorstellingen in de zaal en slaapkamer van diens broer Louis. Uit de gedichten van Jan Vos blijkt dat de voorstellingen verwijzen naar de positie van de Trippen als handelaren in ijzer en wapens en tonen hoe door oorlogsvoering vrijheid en vrede worden verkregen waardoor de welvaart en wereldhandel kunnen bloeien.

Naast deze schilderingen zijn sinds 1887 in diverse andere vertrekken plafonds van anonieme schilders met decoratieve blad- en bloemmotieven, vogels en figuratieve voorstellingen blootgelegd. En de recente ontdekking van schilderingen achter een stucplafond in een van de gangen op de begane grond toont dat het huis nog lang niet al haar geheimen heeft prijsgegeven.

Tot nu toe bestond er geen zekerheid of alle plafondschilderingen ook daadwerkelijk uit de bouwtijd stammen. Daarmee samenhangend kon geen antwoord worden gegeven op de vraag of er een overkoepelend iconografisch programma aan de schilderingen ten grondslag lag en wat de gebroeders Trip exact voor ogen stond met de schilderingen waartoe zij de opdracht gaven. Een tot nu toe volledig onbekend gedicht op de inwijding van het Trippenhuis in 1662, dat recent door Tatjana van Run werd teruggevonden, blijkt een belangrijke sleutel te zijn bij het beantwoorden van deze vragen. Het gedicht beschrijft de schilderingen die aanwezig zijn of nog in uitvoering waren, de recente oorlog die de aanleiding vormde voor de decoraties en zinspeelt op overeenkomsten tussen het Trippenhuis en de gebroeders Trip met de Romeinse mythologie. Bovendien wordt in het gedicht de analogie met het Stadhuis op de Dam bevestigd.

Voorts heeft er binnen het From isolation to coherence project materiaal-technisch onderzoek plaatsgevonden aan diverse plafondschilderingen in het pand. Daarbij is veel aan het licht gekomen over de wijze van productie van deze schilderingen. Voor de door de dichter Jan Vos bezongen allegorieën van Nicolaes van Helt Stockade in de zaal van Hendrick Trip kon worden aangetoond dat Stockade bij het vervaardigen van deze grote op hout geschilderde plafonddelen niet alleen werkte, maar hulp heeft gehad van diverse schilders. Met infraroodonderzoek kon bovendien worden aangetoond dat soms is afgeweken van het oorspronkelijke plan. Ook dit biedt verrassende inzichten over hoe het decoratieprogramma moet zijn ontwikkeld.

Samenwerking
Samenwerking vindt plaats met Henny Brouwer (voorheen Technische Universiteit Delft en Rijksvastgoedbedrijf) die eerder in opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf bouwhistorisch onderzoek aan het pand heeft verricht en Ruth Jongsma (Bureau voor kleuronderzoek & restauratie) onder wiens leiding de recente restauratie van de plafondschilderingen in de verkeersruimten van het Trippenhuis werd uitgevoerd.

Publicaties
Een artikel van Tatjana van Run over het door haar gevonden wijdingsgedicht en de implicaties hiervan voor de duiding van de iconografie van het Trippenhuis is in voorbereiding.

Een publicatie van Tatjana van Run, samen met Ige Verslype en Margriet van Eikema Hommes en Ruth Jongsma over de productie van de plafondschilderingen is in voorbereiding.

Het onderzoek naar het Trippenhuis zal worden gepubliceerd in het proefschrift van Tatjana van Run, met werktitel: Hemelen op aarde. De Amsterdamse productie van plafonddecoraties in particuliere woningen tijdens de late Gouden Eeuw (beoogde promotiedatum 2017).