From Isolation to Coherence:

De geschilderde behangsels van Jurriaan Andriessen in de ‘Beuning kamer’

Onderzoek naar fragmenten van een schilderijenensemble.

Het Rijksmuseum heeft voor zijn nieuwe opstelling in 2013 een van de fraaist bewaard gebleven rococo interieurs als stijlkamer opgesteld. Deze zogenaamde ‘Beuning kamer’ werd tussen 1744-1748 vervaardigd in opdracht van het welgestelde koopmansechtpaar Beuning voor hun huis aan de Keizersgracht te Amsterdam. Het voor die tijd zeer exclusieve Cuba-mahonie van de lambriseringsdelen, omlijstingen en deuren is met groot vakmanschap gesneden. Hiernaast getuigen ook het rijk geornamenteerde stucplafond en de schouw van Rouge Royal marmer van bijzondere klasse. Boven de schoorsteenmantel prijkt De doop van de Kamerling geschilderd door Jacob de Wit, gedateerd 1748. De thematiek van dit stuk sluit aan bij de religieuze achtergrond van het echtpaar Beuning, die vooraanstaande leden waren binnen de zogenaamde Hernhutter gemeenschap. Wat er zich ten tijde van Beuning in de behangselvlakken boven de lambrisering bevond, is onbekend.

Na 1781 gaf de nieuwe eigenaar van het pand, uitgever, boekhandelaar en loterijhouder, Jan de Groot, opdracht aan behangselschilder Jurriaan Andriessen (1742-1819) tot het vervaardigen van geschilderde behangsels voor de Beuning kamer. Twee eigenhandige sets ontwerptekeningen zijn hiervan bewaard gebleven. Toen het pand aan de Keizersgracht (indertijd nummer 187) in 1896 werd gesloopt voor de aanleg van de Raadhuisstraat, was echter maar één schildering van de hand van Andriessen nog aanwezig: een in grisaille uitgevoerd bovendeurstuk. Deze schildering is in de kamer in het Rijksmuseum geïnstalleerd. De wanden zijn in de huidige opstelling bespannen met nieuw groen damast met een achttiende-eeuws ingeweven patroon.

In 2013 verwierf het Rijksmuseum twee levensgrote grisailles van vrouwenfiguren, waarvan één doek is gesigneerd en in 1786 gedateerd door Jurriaan Andriessen. Er ontstond een sterk vermoeden dat het hier twee fragmenten betrof van het Beuning kamer ensemble. Interieurhistoricus en Andriessen specialist dr. Richard Harmanni merkte op dat de in grisaille geschilderde vrouwenfiguren frontaal zijn belicht hetgeen aantoont dat de stukken bestemd moeten zijn voor een wand recht tegenover een raamwand. Er zijn slechts twee sets ontwerpen van Jurriaan Andriessen bekend waarop grisailles in een dergelijke achterwand zijn weergegeven: die voor de Beuning kamer.

Om de herkomst van de twee nieuw verworven behangselfragmenten nader te onderzoeken is binnen het project From Isolation to Coherence materiaal-technisch onderzoek uitgevoerd naar het reeds aanwezige bovendeurstuk en de twee nieuw verworven grisailles van Andriessen. Er kan worden geconcludeerd dat de voorbereidende fasen van alle drie de behangsels sterk overeenkomen. Het doekweefsel stemt qua grofheid overeen en ook vertonen de doeken een sterke gelijkenis wat betreft de samenstelling van de grondlagen en de hierop aangebrachte voorbereidende schets. Infraroodonderzoek heeft inzicht gegeven hoe Andriessen zijn grootschalige schilderingen opzette en hierbij zijn ontwerptekeningen vertaalde naar groot formaat. De bestudering van de doekranden heeft bovendien de aanwezigheid van resten van een oorspronkelijke omkadering van een rood grijze marmerimitatie vastgesteld die aansluit bij het Rouge Royal marmer van de schoorsteenmantel. Dit toont hoe secuur Andriessen zijn behangsels ontwierp met het oog op het reeds aanwezige interieur. Het materiaal-technisch onderzoek heeft kortom met zekerheid aangetoond dat de schilderingen voor de Beuning kamer gemaakt zijn.

Aan de hand van de ontwerpschetsen van Andriessen, zijn drie bewaarde schilderingen en de huidige verschijningsvorm van de Beuning kamer zijn digitale reconstructies gemaakt die een indruk geven van de verschijning van het vertrek ten tijde van Jan de Groot. Momenteel wordt onderzocht hoe de fragmenten van Andriessens geschilderde ensemble het beste kunnen worden gepresenteerd. De aanstaande restauraties van de verworven behangselschilderingen zullen hiervoor bepalend zijn.

Samenwerking
Het onderzoek naar de behangselschilderingen van Jurriaan Andriessen is uitgevoerd in samenwerking met restauratoren, conservatoren en natuurwetenschappers van het Rijksmuseum. Hiernaast vond samenwerking plaats met meubelrestaurator Joost Hoving (Hoving & Klusener), (mede)verantwoordelijk voor de restauratie en inbouw van de Beuning kamer, en interieurhistoricus en Andriessen specialist dr Richard Harmanni, auteur van Jurriaan Andriessen (1742 – 1819): ‘behangselschilder’. Dissertatie Universiteit Leiden, Leiden 2006.

Publicaties
L. Vos, R. Harmanni, I. Verslype, J. de Fouw, J. Reynaerts, M. van Eikema Hommes. ‘Researching and presenting fragments of late 17th and 18th Century Dutch painted chambers: “re-presenting” Jurriaan Andriessen (1743-1819), a case-study’, in: Postprints of the American Institute of Conservation, AIC 43rd Annual Meeting Miami FL 2015 (in voorbereiding).

J. de Fouw. ‘Aquisition of Jurriaan Andriessen painted wall hanging with peace and painted wall hanging with bacchante.’ in: The Rijksmuseum Bulletin 63 (2015), nr. 1, pp. 104-105.